Aktualności

Sądownictwo rodzinne niezbędne w polskim systemie prawa – sprawozdanie z XXXV-lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce

W dniach 9-11 marca 2015 roku w Sali Kolumnowej w gmachu Sejmu RP odbyły się uroczystości XXXV – lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce, połączone z II Ogólnopolską Konferencją Rodzina a Prawo i Sąd Rodzinny. Organizatorami jubileuszu byli: Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych Pro Familia, Redakcja i Wydawca kwartalnika Rodzina i Prawo – Instytut Badań DNA oraz  Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP. Patronat honorowy nad uroczystościami objął Marszałek Sejmu RP.

Analizując wystąpienia zaproszonych gości: przedstawiciela Prezydenta RP – Ireny Wóycickiej – Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – prof. dr hab. Małgorzaty Gersdorf, Ministra Sprawiedliwości – Cezarego Grabarczyka, Ministra Pracy i Polityki Społecznej – Władysława Kosiniaka Kamysza, Przewodniczącej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP – Stanisławy Prządki, Rzecznika Praw Obywatelskich – prof. dr hab. Ireny Lipowicz, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli – Krzysztofa Kwiatkowskiego możemy stwierdzić, że funkcjonowanie sądownictwa rodzinnego w polskim systemie prawa jest niezbędne, a sędziom rodzinnym należy się szacunek, uznanie, podziękowania i uhonorowanie za trud, jaki wiąże się z wykonywaną służbą.

Powyższe słowa są niezwykle istotne w kontekście jeszcze niedawnej dyskusji na temat likwidacji sądownictwa rodzinnego w Polsce. Żywimy nadzieję, że tego rodzaju dyskusja nigdy już nie wróci, skoro przedstawiciele najwyższych organów władzy państwowej są wyjątkowo zgodni w kontekście istnienia i roli sądów rodzinnych.

Sądzimy, że jest to jedno z istotnych osiągnięć Konferencji, zawsze będziemy mogli odwołać się do wypowiedzianych słów. Ponadto w trakcie obrad omówiono kolejne kilkadziesiąt zagadnień prawnych zgłoszonych przez sędziów rodzinnych.

Niniejsze sprawozdanie ma jedynie charakter poglądowy, obszerne opracowanie książkowe, zawierające treść wszystkich wystąpień i wykładów zostanie rozesłane do członków Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia.

Konferencję rozpoczął współorganizator uroczystości – Wydawca kwartalnika Rodzina i Prawo – Dyrektor  Instytutu Badań DNA Janusz Stawiarski. Witając wszystkich zebranych podkreślił, że konferencja i jubileusz jest kolejnym przedsięwzięciem realizowanym wraz ze Stowarzyszeniem Pro Familia. Jednocześnie wspomniał, że Redakcja i Wydawca kwartalnika zainicjowali m.in.: w latach poprzednich debaty w Sądzie Najwyższym, konkurs dla sędziów rodzinnych pod patronatem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Ministra Sprawiedliwości, jak również zrealizowali w Sejmie w 2009 r. – dla stowarzyszenia sędziów rodzinnych – jubileusz XXX – lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce.

Następnie głos zabrała sędzia Karolina Sosinska – Prezes Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia. Pani Prezes wskazała na dotychczasowe sukcesy Stowarzyszenia, przedsięwzięcia podejmowane celem kształtowania społeczeństwa obywatelskiego jak ,,Akcja Sędziowie Rodzinni Dzieciom’’, objęta długofalowym patronatem Pierwszej Damy Anny Komorowskiej,  w ramach której odbył się konkurs plastyczny dla dzieci związany z 25-leciem ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka. Informacja o konkursie i prawach dziecka trafiła do kilkudziesięciu tysięcy szkół i kilku milionów uczniów. Na konkurs zgłoszono ponad 17 tyś. prac, które zostały ocenione przez jury w składzie m.in. Hanna Wróblewska Dyrektor Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki oraz dr Piotr Rypson Dyrektor ds. Naukowych  Muzeum Narodowego w Warszawie. Nadto Prezes Sosińska zaakcentowała potrzebę kontynuowania działalności podejmowanej przez Stowarzyszenie na rzecz poprawy wizerunku sędziego rodzinnego oraz warunków orzeczniczych, m.in. przez organizację debat szkoleniowych, konferencji, na potrzeby których zebrano i opracowano ponad 100 istotnych zagadnień zgłoszonych przez sędziów rodzinnych.

Kolejny mówca – Sędzia Józef Musioł, Członek Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia, Prezes Stowarzyszenia Sędziów Sądu Najwyższego  w stanie spoczynku, podkreślił osiągnięcia Stowarzyszenia Pro Familia. Z uznaniem odniósł się do oferty programowej Stowarzyszenia, działań dla rodziny, działań niezwykle ważnych dlatego, że w dobie mediów poszukujących sensacji, mediów bez poszukiwania prawdy, zagłębiania się w sedno sprawy, sędziowie muszą mieć sojuszników, zjednywać kooperantów do wielkiej wspólnej sprawy i Zarząd Pro Familia w odczuciu Pana Sędziego świetnie to realizuje. Pan Sędzia podkreślił również istotę sądownictwa rodzinnego, o wiele trudniejszego i bardziej wymagającego niż inne piony sądownictwa w Polsce. Sędziowie rodzinni muszą posiadać przygotowanie prawnicze, psychologiczne i pedagogiczne. Wszystkim sędziom rodzinnym złożył wyrazy głębokiego szacunku i podziękowania za pracę w tak trudnym pionie wymiaru sprawiedliwości, nie zawsze spotykającą się z należytym uznaniem

.
O  godzinie 11.30 rozpoczęła sie pierwsza debata szkoleniowa, w której udział wzięły dr Helena Ciepła – SSN (w st. spoczynku), wykładowca Uczelni Łazarskiego oraz dr hab. Beata Janiszewska – SSO Warszawa Praga w Warszawie, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie prawie 4-godzinnego spotkania, które odbyło się w dwóch częściach, podjęto próbę wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie interpretacji przepisów ustawodawstwa medycznego. Poddano analizie zgłoszone przez sędziów rodzinnych z całej Polski zagadnienia dotyczące zwłaszcza ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, powodujące problemy orzecznicze.

Następnie odbył się wykład dotyczący zadań sądu opiekuńczego wynikających ze znowelizowanej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Pani Naczelnik Katarzyna Napiórkowska z Departamentu Polityki Rodzinnej MPiPS oraz SSO Robert Zegadło Redaktor Naczelny kwartalnika Rodzina i Prawo, Sekretarz Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy MS  przedstawili praktyczne aspekty stosowania niniejszej ustawy.

Na tym zakończono pierwszy dzień obrad, wieczorem odbyła się uroczysta kolacja i koncert zespołu dziecięco – młodzieżowego.

W dniu 10 marca 2014 dokonano otwarcia obrad z udziałem zaproszonych gości. Jako pierwsza głos zabrała Przewodnicząca Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP Stanisława Prządka, która po powitaniu znamienitych gości oraz uczestników z uznaniem odniosła się do działań Stowarzyszenia i jego dotychczasowych inicjatyw.

Pani Poseł podkreśliła, że reprezentowana przez nią Komisja podjęła się współorganizacji Konferencji doceniając rolę sądownictwa rodzinnego, a także dostrzegając jego aktualne problemy i potrzebę poszukiwania odpowiedzi oraz wypracowania najlepszych i najskuteczniejszych sposobów ich rozwiązania. Wskazała, że Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka z zainteresowaniem zapozna się z postulatami sędziów rodzinnych, którzy dostrzegają potrzebę zmian obowiązujących przepisów prawa.

Korzystając z rzadkiej okazji goszczenia sędziów w gmachu polskiego parlamentu Pani Przewodnicząca, w imieniu całej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, przekazała obecnym sędziom, a za ich pośrednictwem wszystkim sędziom rodzinnym w Polsce wyrazy uznania dla ich codziennej pracy oraz działalności społecznej. Złożyła również gratulacje wszystkim osobom, które tego dnia miały zostać uhonorowane przez Ministra Sprawiedliwości.

Następnie głos zabrała Karolina Sosinska – Prezes Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia, która podkreślając niezwykle krótki czas istnienia Stowarzyszenia opisała jego osiągnięcia m.in. kilka konferencji w Sądzie Najwyższym, Biurze Rzecznika Praw Dziecka, kongres w Zakopanem oraz obchody XXXV – lecia sądownictwa rodzinnego w Sejmie, autorski program Stowarzyszenia ,,Akcję Sędziowie Rodzinni Dzieciom’’ objęty patronatem Małżonki Prezydenta RP Pani Anny Komorowskiej, udział członków Zarządu Stowarzyszenia w Fundacji Dom Sędziego Seniora, zbiórkę darowizn 1 % od podatku na pomoc dzieciom i realizację przedsięwzięcia polegającego na pomocy dzieciom z Domu Dziecka w Zakopanem.

Jako kolejny przemawiał Dyrektor Instytutu Badań DNA – Wydawca kwartalnika Rodzina i Prawo Janusz Stawiarski, który podkreślił fakt zaangażowania wydawnictwa w działalność na rzecz sędziów rodzinnych, o czym wspomniano na wstępie niniejszego sprawozdania. Podziękował za wsparcie obecnym na sali: Ministrom Sprawiedliwości Cezaremu Grabarczykowi oraz Krzysztofowi Kwiatkowskiemu, Przewodniczącej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Stanisławie Prządce oraz byłemu Przewodniczącemu tej komisji Posłowi Ryszardowi Kaliszowi. Reprezentującej Prezydenta RP Pani Minister Irenie Wóycickiej Dyrektor Stawiarski podziękował za odznaczenia jakie Prezydent przyznał sędziom w 2011 r., Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego prof. Małgorzacie Gersdorf za życzliwość i gościnę w Sądzie Najwyższym podczas debat kwartalnika i Stowarzyszenia Pro Familia, Prezesowi Sądu Najwyższego, Przewodniczącemu Kolegium Redakcyjnego kwartalnika Rodzina i Prawo prof. Tadeuszowi Erecińskiemu za wsparcie podczas organizacji debat, jak również zaangażowanie w pracę wydawniczą, wszystkim sędziom rodzinnym zaangażowanym w poprawę prawa rodzinnego w Polsce poprzez zgłaszanie istotnych zagadnień prawnych, jak i próbę poszukiwania najlepszych ich rozwiązań.

W trakcie uroczystości Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Irena Wóycicka podkreśliła, że działania sądów i sędziów rodzinnych postrzegane są w Kancelarii Prezydenta jako bardzo istotne. Odniosła się do problemów z jakimi zgłaszają się obywatele do Prezydenta RP, Pierwszej Damy, czy Kancelarii. Dotyczą one dramatycznej sytuacji dzieci w trakcie spraw rozwodowych prowadzonych w sytuacji konfliktu między rozwodzącymi się rodzicami. Wówczas dziecko traktowane jest przedmiotowo, ewidentnie są to sytuacje zagrażające dobru dziecka. Następnie Pani Minister odczytała list Prezydenta RP skierowany do organizatorów i uczestników Konferencji (treść listu zamieszczono na stronie www.sedziowierodzinni.pl).

Następnie głos zabrał Minister Sprawiedliwości Cezary Grabarczyk, który przypomniał genezę powstania sądownictwa rodzinnego w Polsce. Wskazał na specjalne predyspozycje jakimi cechują się sędziowie rodzinni, trud ich pracy wynikający z konieczności rozstrzygania spraw niezwykle istotnych, delikatnych, wymagający wrażliwości. To właśnie za ten trud, wysiłek, empatię, służbę Polsce Minister wyraził podziękowanie, a z inicjatywy Stowarzyszenia Pro Familia popartej wnioskami prezesów sądów dodatkowo uhonorował medalami i podziękowaniami na piśmie.

Minister Pracy i Polityki Społecznej Władysław Kosiniak – Kamysz zwrócił uwagę na potrzebę współpracy pomiędzy MPiPS a sędziami rodzinnymi. Wynika to z potrzeby wspólnej misji, gdzie w centrum uwagi jest rodzina i dziecko. Minister podziękował sędziom za pomoc w realizacji nowej ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, za wkład, który sędziowie włożyli w ponad trzy letnie funkcjonowanie ustawy, której najważniejszym założeniem jest wsparcie rodziny biologicznej, pomoc w wyjściu z trudnej sytuacji. Jest to główny cel realizowany również w innych państwach europejskich. Taki model działania ogranicza pracę sądu rodzinnego w zakresie kierowania dzieci do pieczy zastępczej. Jest to niezwykle ważny obszar wrażliwości społecznej. Stwierdził, że nigdy nie możemy w działaniach parlamentu, rządu, innych instytucji reprezentowanych podczas obchodów XXXV-lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce, organów konstytucyjnych, zapomnieć o podstawowej zasadzie ochrony praw dziecka, prawach rodziny, o pomocy dla niej i jej wspieraniu.

Na zakończenie Minister Kosiniak – Kamysz z wielkim uznaniem odniósł się do dotychczasowych prospołecznych i edukacyjnych działań Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego prof. dr hab. Małgorzata Gersdorf w swoim wystąpieniu określiła sędziów rodzinnych jako siłaczy, a patrząc po sali – siłaczki. Podkreśliła, że sędzia rodzinny musi znać cały system prawa, od karnego po cywilne, rodzinne, psychologię, pedagogikę i mieć bardzo dużo empatii. Sędziowie rodzinni nie są doceniani w Polsce, tak jak i samo prawo rodzinne. Jest to zupełnie niezrozumiałe, ponieważ sąd rodzinny rozstrzyga najważniejsze sprawy narodu, o jego przyszłości, czyli o dzieciach. Waga i znaczenie, rola sędziów rodzinnych jest nadzwyczajna i nie do przecenienia i za to serdecznie Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego Pani Profesor Małgorzata Gersdorf podziękowała sędziom rodzinnym, zarówno we własnym imieniu, jak i wszystkich innych sędziów. Pani Prezes pogratulowała również niezwykłych osiągnięć Stowarzyszeniu Pro Familia.

Prof. dr hab. Irena Lipowicz – Rzecznik Praw Obywatelskich przypomniała, że każdy z Rzeczników Praw Obywatelskich wypowiadał się za koniecznością istnienia sądów rodzinnych w polskim systemie prawa. W przekonaniu Pani Minister nie trzeba nawet tłumaczyć jak ważną rolę pełnią sądy rodzinne, jest to oczywiste. Pani Rzecznik wskazała, że w związku z postępującą erozją rodziny sądy w żadnym państwie nie udźwigną całego ciężaru z tym związanego, nawet jeśli sędziowie będą pracowali po 12 godzin dziennie. Zjawiska występujące w postępowaniu spornym są coraz trudniejsze do rozstrzygnięcia. Polska ma ogromne opóźnienia w rozwoju mediacji, wystąpił nawet regres w tym zakresie. Bułgaria i Rumunia, nowi członkowie w Unii Europejskiej, mają większą dynamikę rozwoju instytucji mediacji niż Polska. Ten stan rzeczy może być związany z długotrwałością postępowań kierowanych do mediacji i oceniania sędziów przez pryzmat przewlekłości postępowania. Takie podejście do oceny spraw kierowanych do mediacji należy zmienić. W wystąpieniu Pani Minister podniosła również kwestię przeciążenia sędziów rodzinnych wynikającą z przeświadczenia, że wszelkie dysfunkcje występujące w rodzinie i cały daleko posunięty, związany z tą sytuacją proces zostanie przejęty przez sąd rodzinny i to sąd rodzinny weźmie na siebie zupełny ciężar naprawy tej sytuacji. Pani Minister wskazała, że ma wrażenie częstego obsadzania sędziów, czy to przez media czy polityków, w roli, do której sędziowie nie są powołani, której w świetle konstytucji pełnić nie mogą.  Pani Profesor wskazała, że jeśli sędziowie dostrzegają problemy, absurdy prawne, niekonsekwencję w trakcie orzekania, które należy rozstrzygnąć poprzez zmianę prawa, to prosi o ich zgłaszanie Rzecznikowi Praw Obywatelskich.  Zobowiązała się również do zwiększenia dotychczasowego zakresu współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Familia. Na koniec wystąpienia sędziowie usłyszeli podziękowania za swój trud i ciężką pracę.

Kolejny gość konferencji  – Prezes Najwyższej Izby Kontroli Krzysztof Kwiatkowski – dziękując za inicjatywę powołania Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia, konsekwencję w działaniu Stowarzyszenia, zwrócił uwagę, że sądownictwo rodzinne to sądownictwo szczególne. Rola sądu rodzinnego jest wyjątkowa, sędziowie dokonują rozstrzygnięć w oparciu o przepisy prawa, ale to serce, empatia, wyważenie racji, ochrona dobra wyjątkowego jakim jest dobro dziecka, dobro osoby, która często jest bezradna w relacjach z osobami dorosłymi, z osobami najbliższymi jest tą wartością, która musi podlegać szczególnej ochronie. Jak stwierdził Minister, sędziowie mają tego świadomość i wykonują swoją pracę doskonale. Bardzo ciepło i serdecznie podziękował sędziom za ich służbę, podziękował również za inicjatywę utworzenia Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia wskazując, że to, co Stowarzyszenie już dokonało w tym krótkim okresie 7 miesięcy, ilość szkoleń, podjęte działania prospołeczne, godna organizacja obchodów  XXXV-lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce, wymagają szczególnego sposobu podziękowania środowisku sędziów rodzinnych. Podkreślił, że docenia otwartość, wrażliwość sędziów rodzinnych na problemy osób najsłabszych, na problemy osób, które z różnych powodów życiowo sobie nie radzą, czy są bezbronne w relacjach z innymi, jak np. dzieci.

Prezes NIK wskazał, że nie ma osoby, która w sposób bardziej wyrazisty niż Ojciec Święty Jan Paweł II zabiegała o to, aby były realizowane prawa osób najsłabszych, dlatego, jako szczególną formę podziękowań dla wszystkich Pań i Panów sędziów rodzinnych, przekazał na ręce Pani Prezes Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych Pro Familia – Karoliny Sosinskiej – srebrną monetę pamiątkową z wizerunkiem Ojca Świętego Jana Pawła II.

Minister Sprawiedliwości Cezary Grabarczyk uhonorował sędziów, którzy wykazali się szczególnym zaangażowaniem na rzecz sądownictwa rodzinnego, w tym najwyższym odznaczeniem resortowym – srebrnym medalem „Lex Veritas Iustitia” .

Podczas uroczystości uhonorowano również sędziów, którzy odznaczyli się pracą na rzecz pojednania stron postępowań przed sądem rodzinnym, uwzględniając przy tym liczbę rozpatrywanych przez nich spraw zakończonych zawarciem ugody sądowej. Wyróżniono także osoby, które swoim postępowaniem przysłużyły się dobru wymiaru sprawiedliwości oraz kształtowaniu zasad demokratycznego państwa prawa i kultury prawnej.

Po części oficjalnej uczestnicy wzięli udział w  wykładzie prof. dr hab. Jacka Wiercińskiego, który został poświęcony aspektom praktycznym stosowania ustawy o cywilnoprawnych aspektach uprowadzenia dziecka za granicę.

Następnie SSO Leszek Kuziak z MS przeanalizował  postępowanie dotyczące wniosku sądu polskiego do organu zagranicznego o kontynuację postępowania wykonawczego w niektórych sprawach z zakresu władzy rodzicielskiej.

Tematyce udziału dziecka w procedurach sądowych i problematyce wysłuchania małoletniego został poświęcony wykład dr Alicji Czeredereckiej z IES w Krakowie. Pani Doktor poddała analizie psychologiczne aspekty oceny zeznań małoletniego m.in. warunki postrzegania i przechowywania spostrzeżeń, sposób prowadzenia wysłuchania, sposób jego dokumentowania.

W dniu 10 marca ostatnim elementem merytorycznego programu była debata szkoleniowa prowadzona przez SSO Dorotę Trautman – sędziego Wizytatora Sądu Okręgowego w Warszawie, SSO Roberta Zegadło i prof. dr hab. Jacka Wiercinskiego, a dotycząca problematyki uregulowania kontaktów z małoletnimi i ich wykonywania.

W ramach integracji środowiska wieczorem, po bardzo pracowitych obradach, uczestnicy konferencji obejrzeli spektakl w Teatrze Roma  ,, Mamma Mia!’’.

Ostatniego dnia konferencji prof. dr hab. Rafał Kubiak z Uniwersytetu Łódzkiego poprowadził wykład poświęcony tematyce roli sądu opiekuńczego wynikającej z regulacji zawartej w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty a dotyczący zgody na zabieg przeprowadzony u osoby małoletniej.

Wykład zakończył się z opóźnieniem z uwagi na znaczne zainteresowanie słuchaczy oraz wynikającą z tego dyskusję na temat omawianych zagadnień.

Prezes Stowarzyszenia oraz dyrektor Instytutu Badan DNA zakończyli konferencję dziękując gościom, prelegentom oraz uczestnikom za udział w obradach. Zapewnili, że z konferencji zostanie przygotowana publikacja książkowa, a nadto tematyka przedstawiona w czasie debat szkoleniowych dot. prawa medycznego oraz uregulowania i wykonywania kontaktów zostanie zaprezentowana w kwartalniku Rodzina i Prawo. W miarę możliwości Stowarzyszenie Pro Familia będzie starało się upublicznić materiały, w pierwszej kolejności przekazując je swoim członkom.

Uroczysta kolacja pierwszego dnia obchodów XXXV-lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce oraz koncert zespołu dziecięco – młodzieżowego.

Program kulturalny drugiego dnia obchodów XXXV – lecia sądownictwa rodzinnego w Polsce.